‘Taal was zijn identiteit’: Gentse acteur Michel Van Dousselaere overleden

“Goedemorgen, commissaris”, zeiden Belgische toeristen in Spanje toen ze aan het hotelontbijt Michel Van Dousselaere aantroffen. De Gentenaar was jarenlang een vaste gast in Vlaamse huiskamers, als commissaris Roger De Kee in de succesvolle politieserie Aspe. De reeks liep tien jaar op VTM, maar toen een logopedist Van Dousselaere enkele jaren geleden vroeg naar de reeks, vond Van Dousselaere zijn woorden niet. Op open vragen kon hij geen antwoord geven: enkel ja-neevragen leken te lukken.

Het gesprek was te zien in Michel. Acteur verliest de woorden, een documentaire die zijn Nederlandse vrouw, filmregisseur Irma Wijsman, in 2017 met Patrick Minks maakte. Een ontroerend, maar pijnlijk eerlijk portret. Bij Van Dousselaere was enkele jaren eerder progressieve, niet-vloeiende afasie vastgesteld, een zeldzame vorm van dementie die het taalvermogen aantast. Maandag overleed Van Dousselaere op 73-jarige leeftijd, bevestigde Wijsman. Hij laat een dochter en een kleinzoon na.

Laatste theaterrol

Over zijn aandoening spraken Van Dousselaere en Wijsman voor het eerst in 2016, met de Volkskrant. Kort voordien had Van Dousselaere zijn laatste theaterrol gespeeld, in Borgen, een marathonvoorstelling van het Noord Nederlands Toneel. Van Dousselaere zou een hoofdrol spelen, maar gaf die terug. Borgen moest zijn afscheid worden, legde hij uit in de Volkskrant. “Dan maar een kleine rol. Ik ga het glas helemaal leegdrinken.”

Uiteindelijk speelde de Gentenaar de premier die aan het begin van de voorstelling aftreedt, waarbij een souffleur hem via een oortje zijn tekst influisterde. “Je hebt het lef”, zei Van Dousselaere in de coulissen tegen zichzelf. “Ik ben misschien bang, maar de woorden zullen komen. Ook al ben ik ze nu even kwijt.”

Het publiek heeft het niet geweten. Van Dousselaere en Wijsman hielden de diagnose op dat moment nog privé, opdat toeschouwers zijn werk niet anders zouden bekijken. Hij was een trotse acteur, met een rijk palmares. Het grote publiek kent hem van tv-series – Aspe, Danni Lowinski, Terug naar Oosterdonk en Wittekerke – maar hij maakte naam in het Vlaamse toneel. In de jaren 90 blonk hij uit bij Blauwe Maandag Compagnie, het baanbrekende gezelschap van Luk Perceval. Van Dousselaere speelde de hoofdrol in Boste (1992) en was te zien in Wilde Lea (1991) en All For Love (1993), waar hij het podium deelde met jong talent als Peter Van den Begin, Stany Crets en Els Dottermans.

Van Dousselaere was een “theatervadertje” voor Els Dottermans, “bij wie ik me bij veilig voelde”, vertelt ze in de documentaire. “Michel was ook geen acteur-acteur”, die intuïtief speelde, hij was een “denker” die heel erg nadacht over de tekst die hij bracht. Voor Blauwe Maandag zou hij ook stukken regisseren, zoals De cocu magnifique (1991) en Vittoria Corombona (1992).

Atypische hersenen

Het denken is hij altijd blijven doen, benadrukte Wijsman in interviews, maar de tekst, de taal: daarin ging hij achteruit. In 2014 ondervond hij voor het eerst problemen bij het leren van een tekst. Alzheimer, vreesde hij. Op een scan werden Van Dousselaeres “atypische hersenen” vastgesteld, die Wijsman eerst linkte aan de klappen die de jonge Van Dousselaere op de kostschool van de paters had gekregen. Maar de definitieve diagnose luidde: progressieve, niet-vloeiende afasie. 

De acteur sukkelde in een depressie, maar vond nadien berusting in zijn lot. Of hij boos was, vroeg de Volkskrant. “Nee. Ik heb weinig keuze, hè. Het is een gegeven.” Michel. Acteur verliest de woorden toont een gelaten, berustende Van Dousselaere: de impressionante présence die hem als acteur typeerde, werd een beetje bedekt door een droevige blik.

Enkele jaren daarvoor maakte hij nog indruk als de pater familias in de verfilming van Walter Van den Broecks Groenten uit Balen (2011) en speelde hij misschien wel zijn mooiste tv-rol, die van de bulderende, West-Vlaamse tapijtenbaron Leo Deschryver in de dramaserie Het goddelijke monster (2011), naar de gelijknamige trilogie van Tom Lanoye. “Je voelde dat Michel zich helemaal zou smijten”, vertelde regisseur Hans Herbots nadien, “en dat hij een soort robuustheid had… De kunst om ontzettend grove dingen te zeggen, om onhebbelijk te zijn, en daar toch mee weg te raken. Daarom was hij de geschikte acteur voor die rol. Omdat je voelde dat onder die agitatie, onder dat geblaf, een lieve ziel zit.”

“Het enige wat ik wou, is… zorgen dat ik mij kon uitdrukken”, antwoordde hij destijds in de Volkskrant op de vraag waarom hij acteur is geworden. “Dat is het enige. Dat is… ja.” Dat uitdrukken werd steeds moeilijker: Van Dousselaere werd in het hart van zijn passie getroffen. “Michel ís taal”, voegde Wijsman daar anderhalf jaar geleden in Knack nog aan toe. “Taal was zijn identiteit.”