Autonomie voor Donetsk en Loegansk. Is de oorlog in Oekraïne nu voorbij?

Het parlement van Oekraïne heeft gisteren ingestemd met een wet die de onrustige regio’s in het oosten meer autonomie moet geven. Is het al maanden voortdurende conflict daarmee ten einde?

Autonomie voor het oosten, kunnen we nu een paar nieuwe landen verwelkomen?
Nee, het Oekraïense parlement heeft gisteren met een nipte meerderheid ingestemd met meer zelfbestuur voor het oosten, niet met volledige afscheiding. Die stap gaat nog steeds te ver voor president Porosjenko. Daarnaast is de wet van beperkte duur: drie jaar.

De wet regelt dat de regio’s rondom Loegansk en Donetsk - waar separatisten zelfverklaarde volksrepublieken uitriepen - straks hun eigen vertegenwoordigers mogen kiezen. Er is zelfs al een datum voor die verkiezingen geprikt: 7 december.

Daarnaast krijgen de autonome regio’s een eigen politiemacht en rechtspraak. De grensposten met Rusland komen ook in handen van de zelfverklaarde volksrepublieken. Tenslotte worden er waarborgen gegeven voor het gebruik van de Russische taal.

Een tweede wet voorziet in een amnestieregeling voor alle strijders die bij het conflict zijn betrokken. Uitgezonderd zijn ‘zware misdrijven’, maar wat daarmee exact bedoeld wordt is (nog) niet duidelijk. In combinatie met het instellen van een eigen rechtssysteem kan deze amnestie overigens problemen opleveren voor het onderzoek naar de toedracht achter de ramp met vlucht MH17.

Dat zijn veel concessies. Hoe is de wet ontvangen in Oekraïne?
Voor de Oekraïense autoriteiten is het verlenen van autonomie op z’n zachtst gezegd pijnlijk. NRC-redacteur Floris van Straaten schrijft vandaag in NRC Handelsblad over de gisteren aangenomen wet:

Daarmee geeft Oekraïne feitelijk een deel van zijn territorium op, zoals ook meteen woedend werd geconstateerd door de fel nationalistische oppositie. Sommigen spraken van een capitulatie. „Niemand heeft de president het recht gegeven het lot van de mensen in de Donbass [het oosten] in de handen van terroristen te leggen”, protesteerde Andrij Sentsjenko, parlementslid van de Vaderlandspartij.

En ook oud-premier Julia Timosjenko was zeer kritisch: zij beschuldigde de regering van verraad.

Maar het is toch maar voor drie jaar?
De beperkte duur van drie jaar doet op het eerste gezicht inderdaad vermoeden dat het een tijdelijke oplossing is. Maar zodra er eenmaal autonomie is verleend, zal het lastig zijn om dat weer terug te draaien. NRC-redacteur Juurd Eijsvoogel:

“Dat gaat Kiev na drie jaar niet meer lukken; Rusland kan zo weer hulp sturen naar het oosten. En dat is alleen maar makkelijker geworden: de grensbewaking komt nu in handen van de pro-Russische separatisten. Je ziet dat Rusland druk bezig is om de hearts and minds van de lokale bevolking te winnen; er is op dit moment al een derde hulpkonvooi onderweg naar het oosten van Oekraïne.

Daardoor lijkt het alsof Rusland net als de separatisten als winnaar uit dit conflict komt, toch?
Rusland heeft door deze wet op korte termijn inderdaad winst geboekt: Oekraïne is verzwakt en aan de grens met Rusland hebben pro-Russische separatisten nu de controle. Maar daar is wel een hoge prijs voor betaald. Eijsvoogel:

“Op de korte termijn is deze manier van ingrijpen voor Poetin effectief gebleken. De separatisten mogen Russisch spreken en de banden met Rusland worden versterkt. Op de lange termijn is het beeld anders: het associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU is aangenomen, waardoor Oekraïne zich verder richting Europa beweegt. Daarnaast was het de bedoeling dat Oekraïne ook bij de Euro-Aziatische Unie ging (een samenwerkingsverband waarbij Rusland, Kazachstan en Wit-Rusland betrokken zijn), maar die kans is nu sterk afgenomen. Eigenlijk is Poetin Oekraïne voor het grootste deel kwijt.”

In een reactie vandaag heeft Moskou laten weten de wet als ‘een stap in de goede richting’ te zien. Pogingen om de wet te veranderen ondermijnen volgens Rusland het vredesproces.

En nu?
Het ziet ernaar uit dat de autonome status van de zelfverklaarde volksrepublieken van Loegansk en Donetsk permanent is waardoor er een situatie zoals met Transnistrië kan ontstaan. Die regio in Moldavië riep ook een zelfverklaarde volksrepubliek uit. Het is echter geen apart land, maar eerder een door Rusland gesteunde staat binnen een staat waar al jaren een status-quo heerst. Een frozen conflict.

Dat is met Oekraïne nog niet het geval. De rebellen lieten gisteren bij monde van woordvoerder Andrej Purgin weten dat er weliswaar ‘positieve’ punten aan de wet zitten, maar ook dat ze zich nog steeds volledig willen afscheiden van Oekraïne. Veel is afhankelijk van of Rusland de rebellen in toom weet te houden, en of het dat eigenlijk ook nog wel wil doen.

Gaan de gevechten nog door?
De wet van gisteren is een deel van het vredesproces tussen Kiev en de separatisten, dat begon met het bestand van 5 september. Dat staakt-het-vuren is al bijna drie weken van kracht, maar verscheidene keren geschonden door gevechten bij de havenstad Marioepol en Donetsk. Daarbij vielen verscheidene doden.

Of de vijandelijkheden nu zullen stoppen moet nog blijken: amper een dag na het aannemen van de wet vielen vandaag twee doden en drie gewonden bij beschietingen in Donetsk.