هنر دیجیتال تهران

جدال هنرمند با ابزارهایش اتفاق تازه ای نیست؛ از غارنگاره ها که تا کنون پایدار است تا دنیای سراسر دیجیتال ما، هنر و خالق اثر هنری همچنان روی پا مانده اند و موفق شده اند با غلبه بر ابزارها، از وجود مستقلِ تکنولوژی فراتر بروند و همچنان به حضور هنرمند برای خلق اثر، حتا در دنیای دیجیتال فائق آیند.

اما اکنون این دنیای تازه، یا اشکال جدید اندیشیدن، تقسیم بندی ساعات، نحوه ی پوشش و حتا عشق ورزیدن، جدالی به راه انداخته که مشخص نیست هنرمند همچنان بتواند حضور خود در تاریخ را ادامه دهد. مرزهای به هم ریخته ی علم، فلسفه و درآمیختن همه چیز با هم، انواعی از هنر را ایجاد کرده که با عنوان "هنرهای جدید" شناسایی می شوند. اما این تازگی، این "جدید" بودن تا کی می تواند همچنان اخیر و تازه و جدید باشد و آیا انسان موفق خواهد شد از آنها عبور کند و همچنان از تمام هنرها  تازه ‌تر بماند؟

سالانه «هنر دیجیتال تهران» در پی این رویکرد تازه برنامه ریزی شده و برگزار می شود. این فستیوال تا روزهای پایانی مهر ماه در گالری محسن برپاست. از جهاتی، این سالانه یک نمایشگاه نیست. می تواند یک اتفاق مهم در هنر معاصر ایران باشد که عرصه عمومی آن (سالانه ها، دوسالانه ها و فستیوال هایش) عمدتاً راکد و از مد افتاده است.

گفته می شود هنر معاصر ایران، گذشته از توانایی ها و ظرفیت هایی که در خود دارد، هنری تک گو ست که راه های سخن گفتن متقابل هنرمندانش با جهان معاصر چندان باز نیست. هنرمندانِ ایرانی در تمام این سال ها، معمولا میهمان بوده اند و کمتر پیش آمده است که میزبانی کنند. برای همین است که تصور هنرمندانِ کشورهای دیگر از هنر مدرن ایرانی، تصویری است محدود به نمایشگاه ها و حراجی ها و دیگر تحفه هایی که به غرب و شرق می رود و از درون گالری ها و نهادهای هنری ایران خبر چندانی ندارند.

این ضعف در نسل جوان تر هنرمندان ایران مورد توجه قرار گرفته و برای رفع آن به چاره جویی افتاده اند. نمایشگاه سالانه هنر دیجیتال تهران یکی از این تلاش هاست.

سالانه هنر دیجیتال اما تنها یک نمایشگاه نیست. هر روز در ساعات طولانی حضور هنرمندان در گالری، نشست، سخنرانی و خلق اثر هم صورت می گیرد.

این نمایشگاه نخستین بار در دسامبر 2011 برگزار شد. هدفی که گردانندگان از روز نخست برای خود تعریف و اعلام کرده اند  "گشودن دریچه‏ای نو به هنر دیجیتال ایران وایجاد فضایی جدی و مستقل برای علاقه‏‌مندان و جستجوگران هنر دیجیتال " بوده است. باید دید بعد از گذشت سه سال آیا آنها موفق بوده اند یا نه.

خاستگاه بازنمایی/ سینا شعاعی( ایران)

در ورودی سالن گالری دو مانیتور نصب شده که با ایستادن جلو آنها رنگ های موجود در اندام و لباس های بیننده تجزیه می شود. تجزیه ی رنگی می تواند مبتنی بر تجزیه ای باشد که مغز مشخصا می تواند در خاطرات ما انجام دهد. رنگِ آدم ها در خاطرات ما، به خوبی در این اثر بازنمایی شده است. به این معنا که این تجزیه رنگی، آن بخش از مغز را بازسازی کرده که توسط آن، آدم را با رنگ های پوشش یا حتا رنگ روحش به خاطر می آوریم.

ابزار استخراج ویژگی‌های مغز انسان/ سروش قره باغی( ایران)

بازسازی همزمان انسانِ حاضر در محیط اثر، توسط نقاطی که داده ها را چون مغز آدمی تقسیم بندی می کنند انجام می شود. ساختار این ابزار به گونه است که مخاطبِ ایستاده توسط پرتوها دور زده می شود و در صفحه ای که روبروست بازسازی می شود. هنرمند نوشته: «به تصویر کشیدن این اطلاعات و تولید نقشه‌هایی تعاملی از ارتباط بین منطقه‌ای بخش‌های مختلف مغز انسان، برای کاوش بیشتر در این نوع داده از اهداف این چیدمان است.»

به نظر می رسد با این تعاریف، او در بیان ایده ی خود موفق بوده است.

ساخت جریانی/ سونگ یونگ چو (کره جنوبی)

هنرمند کره ای یک فرمول ریاضیاتی ساده را با استفاده از نرم افزار بازسازی کرده و داده های اولیه را به عنوان نقطه ی آغازین به نرم افزار داده است. از آن پس و تا ابد، این نرم افزار است که بنا بر الگوی اولیه، خود را تکثیر می کند و جلو می رود.

تکنیک اجرایی اثر او تنها محدود است به دو مانیتور که در کنار هم تعبیه شده اند.

- می‌خواستم برگردم اما کنجکاوی مانع‌ام شد/ ندا صحت (ایران)

یک آینه، و تصویر های متحرک کوچکی که در مستطیل های درون آینه حرکت می کنند، می تواند بیننده را متوجه خود کند و به چالش بکشد. اما برخوردی که با این اثر شده و ایده ای که اجرا شده است، چندان متکی به اندیشه یا تکنولوژی دیجیتال نیست و با این که اثر هنر جالبی از آب در آمده اندکی با موضوع نمایشگاه ناهمگون است.

- میلیسکونداس/ علی پناهی (ایران)

یکی از بهترین آثار نمایشگاه، پرده ایست که جلو آن قرار می گیری و تصویرت نیم متحرک و با حرکت های مقطع ثبت می شود. فرد بعدی نیز که می آید و می رود، تصویرها در هم ترکیب می شود و این همه، به علت تاخیری است که در عین سرعتِ ظاهریِ پردازشگر ایجاد می شود.

میلیسکونداس؛ بیانِ زاویه دید است از چشم یک پردازنده.

سکه/ یوخن زیرزر (اتریش)

هنرمند اتریشی با استفاده از فرمول های فیزیکی ساده، ایده ای را اجرا نموده که می تواند به بخش پوچ و تکراری زندگی شهری اشاره داشته باشد. از این منظر هر دو اثر او نوعی اعتراض در خود  دارند؛ دستگاهی که سکه درون خود می اندازد. سکه پس داده می شود و باز آن را بر می دارد و در خود می اندازد. این اثر چرخه ی بی پایان و خسته کننده‌ی آشنا را به نقد می کشد.

تی 2/  یوخن زیرزر (اتریش)

هنرمند در توضیح اثر خود نوشته است: "معمولا ماشین ها برای کامل کردن یا تسهیل کارهای ما طراحی و ساخته می شوند. زمانی که کلید ماشینی روشن می شود، مجبور است کاری را که برای آن طراحی شده است انجام دهد. خوب، تا اینجا این وظیفه ماشین ها است، اما وظیفه این ماشین بخصوص این است که خودش را بارها روشن و خاموش کند و از انجام چیزی که انتظار داریم سر پیچی کند، تا زندگی روزمره ما راحت تر شود."

این زندگی روزمره ی ماست که در پیچ و تابِ ابزارهای فناورانه گرفتار آمده و تاب می خورد. هنرمند با ابزاری بسیار ساده که تا کلید "روشن " را می زنی، می چرخد و خودش را خاموش می کند یاد آور آن است که ماشین ها نمی توانند جایگزینِ همه چیز باشند.  وجود چنین اثر رُک و راستی در نمایشگاه سالانه ی دیجیتال در یک کشور مصرفی مثل ایران، اشاره های متعدد و مصداق های فراوانی می تواند داشته باشد.

فلش بالب/ آرش اکبری (ایران)

نمایشِ داده های ریاضیاتیِ ترکیب شونده در هم، روی یک دیوار بزرگ و آمیختنِ آن با تصویر های رسانه ای یا احیانا روزمره ی ما، موضوع این اثر است. فلش بالب بر پایه ی حرکت سلول ها و نوع تکثر و حرکت شان در مغز طراحی شده و فرایند موجودیت آنها را در مغز انسان بازسازی کرده است.

آرش اکبری در طول روزهای فستیوال به اجرای یک پرفورمنس هم پرداخت.

تاچ می/ دیوید کوز میکر و تیم اولدن (هلند)

یک اسکنر بزرگ در ابعاد اندام انسان، که با لمس آن به کار می افتد و تصویرِ آدمی که باید به شیشه بچسبد را  ثبت می کند و نمایش می دهد. شوک اصلی آنجاست که خودت را با ابعاد واقعی، روبرویت در شیشه می بینی، به شکلی یخ زده و ایستا. هنرمندان هلندیِ خالقِ این اثر اذعان داشته اند که ایجاد شادی و درگیر کردن عموم مردم هدف اصلی آنها برای این پروژه بوده است.

اگر از این زاویه به موضع نگاه کنیم آنها مطمئناً موفق شده اند و اثر شان به اندازه کافی درگیر کننده و جذاب است.

باززیستی/ گلناز بشیری (ایران)

رهایی از دردها و مصائب با کوشش های فردی، مضمون اصلی اثر گلناز بشیری ست. یاد آوریِ درهم، به همراه صداها و تصاویر درون مغز (و چنان که در یادداشت خودش برای نمایشگاه گفته شده، بازسازی ذهنی گذشته با شوک الکتریکی) دستمایه ی اصلی اثر اوست. تصویر و اجرای جالبی در کار بشیری گنجانده شده اما، در برخورد با اثر او ما چندان دخیل نیستیم و بیشتر، این تکنیک اجرایی او ست که از دیجیتال بهره مند شده و ایده اولیه چندان متکی بر دنیای دیجیتال نیست. از این منظر، این اثر از آن کارهایی ست که بدون استفاده از ابزار دیجیتال نیز امکان خلقشان هست و این با ایده ی کلی نمایشگاه تضاد دارد.

در کنار نمایشگاه، یوخن زیزر و دیوید برول (عضو گروه داوری، از آلمان) کارگاه زنده برگزار کردند. وورک شاپ یوخن یک کارگاه سه روزه است که در آن اندازه گیری یک موتور برق فشار قوی خمیر مایه ی کار هنری شده است. در وورک شاپ دیوید نیز ساخت صدا، تصویر و یک مجموعه ی کامل اجرایی، آموزش داده شد.

همچنین ساسان ستاری زاده یک اجرای زنده ی موسیقی انجام داد که رویکرد آن  مبتنی بر دیجیتال و فرایند های آن بود. مرتضا کسروی و محمد فرهنگ از دیگر هنرمندان ایرانی بودند که به اجرای پرفورمنس پرداختند.

​

سخن آخر اینکه باید به این نکته توجه داشت که دیجیتال تنها یک فرایند ابزاری نیست. فراتر از تکنیک ها، در دنیایی که همه چیز آن با ابزارهای دیجیتالی اداره می شود، هنر به عنوانِ فرایندی که از ذهن و اندیشه آغاز می شود و خلق اثر هنری همچنان وابسته به تفکر هنرمند است. دیجیتال نحوه ای از اندیشیدن و شکلی از ایده پردازی ست که نیازمند دیجیتالی اندیشیدن هم هست. با همان سرعت و تغییر و دقت و اتکا به علوم و تعریفات نوین بشری.

بنابراین "نمایشگاه سالانه هنر دیجیتال تهران"  گامی کوچک و تازه است در راهی دراز که کارهای ناکرده در آن بسیار است.