تاثیر چشم‌انداز توافق هسته‌ای بر قیمت جهانی نفت و آمار اقتصادی ایران

چشم انداز توافق هسته‌ای بر بازارهای نفتی جهان و همچنین بر شرایط اقتصادی ایران تاثیر گذاشته است.

در حالیکه مهلت تعیین شده توسط ایران و کشورهای گروه ۱+۵ برای دستیابی به توافق اصولی در مورد پرونده هسته‌ای در پایان ماه مارس - کمتر از یک هفته دیگر - به سر می‌رسد، احتمال حصول توافق و لغو تحریم‌های بین‌المللی باعث کاهش بهای جهانی نفت شده است.

به گزارش روزنامه تایمز مالی، بهای نفت خام از نوع برنت که در ماه گذشته میلادی به سطح بشکه‌ای ۶۰ دلار رسیده بود، در هفته‌های اخیر از حدود ۵۵ دلار بالاتر نرفته است و کارشناسان بازار نفت احتمال افزایش عرضه در نتیجه لغو تحریم جمهوری اسلامی را دلیل اصلی این وضعیت دانسته‌اند.

از بیش از دو سال پیش، اتحادیه اروپا در واکنش به ادامه جنبه‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران، خرید نفت و ارائه خدمات بیمه‌ای به ایران را تحریم کرده و این اقدام باعث تعلل دیگر کشورها در معامله نفتی با ایران هم شده است. ایالات متحده نیز که از مشتریان نفت ایران نیست، ضمن ایجاد موانعی در ارتباط بانکی خارجی جمهوری اسلامی با خارج، خریداران اصلی نفت ایران را تحت فشار قرار داده تا واردات نفتی خود از این کشور را کاهش دهند.

به گزارش منابع نفتی، تولید نفتی ایران از حدود ۳ میلیون و ششصد هزار بشکه در پایان سال ۲۰۱۱ به حدود دو میلیون و هشتصد هزار بشکه در سال گذشته تنزل کرد که از این مقدار، بیش از یک میلیون و پانصد هزار بشکه برای مصارف داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این ترتیبب، صادرات نفتی ایران اندکی بیش از یک میلیون بشکه در روز بوده که کمابیش نصف مقدار صادرات نفتی در دوره قبل از تحریم است.

همزمان، تحریم صنایع نفت و گاز ایران همچنین فرار سرمایه‌گذاران خارجی را در پی داشته و ظرفیت تولید نفت را کاهش داده است. لغو تحریم‌ها می‌تواند به نوسازی و توسعه تاسیسات نفتی ایران و افزایش تولید در بلند مدت منجر شود که به نوبه خود، چشم انداز افزایش عرضه در بازار جهانی را در پی دارد.

در هفته های اخیر، مقامات ایرانی و آمریکایی در مذاکراتی برای دستیابی به توافق اصولی شرکت داشته‌اند. تحریم ایران شامل تحریم‌های بین‌المللی وضع شده توسط شورای امنیت سازمان ملل و تحریم‌های یکجانبه کشورهای غربی، به خصوص آمریکا و اتحادیه اروپاست که فشار شدیدی را بر شرایط اقتصادی و مالی ایران وارد کرده است.

آمریکا به عنوان عضو اصلی گروه ۱+۵ ، یکی از اعضای دایم شورای امنیت و نماینده کشورهای غربی عضو این گروه در مذاکرات با ایران شرکت دارد و انتظار می‌رود نقش تعیین کننده در موضعگیری سایر اعضای گروه و همچنین شورای امنیت سازمان ملل داشته باشد.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران براساس قوانین مصوب کنگره برقرار شده که در آنها، به رئیس جمهوری اجازه وضع تحریم و معافیت موردی تحریم ایران داده شده است. به این ترتیب، در صورت توافق در مذاکرات جاری، رئیس جمهوری آمریکا می‌تواند بدون تغییر در قوانین فعلی در این زمینه، ضمن حمایت از لغو تحریم‌های شورای امنیت، تحریم‌های یکحانبه آمریکا علیه ایران را رفع کند اما الغای قوانین تحریم ایران مستلزم مصوبه کنگره آمریکاست. برخی از اعضای کنگره از مواضع دولت نسبت به لغو تحریم ایران ابراز ناخرسندی کرده و خواستار ادامه فشار بر جمهوری اسلامی شده‌اند.

مقامات مختلف جمهوری اسلامی نیز گاه از فراهم شدن زمینه مساعد و نزدیک بودن توافق سخن گفته و با شرایط مورد نظر طرف مقابل مخالفت کرده‌اند.

برخی منابع گفته اند در صورت لغو تحریم‌ها، به سرعت حدود یک میلیون بشکه به صادرات نفت ایران افزوده خواهد شد زیرا ایران دارای مقادیری نفت ذخیره شده و آماده برای عرضه به بازار است. به این ترتیب، لغو تحریم‌ها به افزایشی عمده در صدور نفت خام ایران منجر می‌شود که در شرایط کنونی، کاهش بهای جهانی نفت را دست کم در کوتاه مدت در پی دارد. ابلته تاثیر نهایی توافق هسته‌ای ایران بر بهای نفت تا به واکنش عرضه کنندگان عمده نفت، به خصوص سازمان اوپک و کشورهایی مانند روسیه بستگی خواهد داشت.

با توجه به افزایش صادرات، حتی در صورت کاهش بهای نفت خام هم دولت ایران عواید بیشتری ارزی کسب خواهد کرد و احتمالا به همین دلیل نیز پیشنهاد شده است که بودجه سال آینده، به جای تعیین بهای مشخصی برای نفت صادراتی، عایدی حاصل از صدور نفت را در بودجه پیش‌بینی کند.

همچنین، انتظار می رود لغو تحریم بانکی ایران، منابع مالی بلوکه شده در خارج را آزاد کرده و منابع مالی بیشتری را در اختیار دولت قرار دهد.

به نظر می‌رسد که کارگزاران داخلی، نسبت به دستیابی به توافق و لغو یا کاهش فشار تحریم‌ها و نتایج مثبت آن خوش‌بینی محتاطانه‌ای دارند. اگرچه بهای ارز خارجی معمولا در آستانه سال نو در ایران افزایش می‌یابد، شرایط بازار ارز در هفته‌های اخیر حاکی از تقویت نسبی نرخ برابری ریال بوده و اخیرا رئیس جمهوری هم از کاهش نرخ تورم خبر داده است. با توجه به اینکه قطعا تحولی اساسی در تولید و عرضه کالا صورت نگرفته، احتمالا این وضعیت ناشی از کاهش تقاضا برای کالا بوده است.

به نظر می‌رسد که واردکنندگان و خریداران کالا معتقدند که تحریم ها احتمالا لغو شده یا کاهش می یابد و دسترسی بیشتر به ارز ارزان‌تر، به معنی وفور کالا به بهای کمتر در داخل است و به این ترتیب، تصمیم به واردات و خرید کالا را به تعویق انداخته‌اند و احتمالا احتکار کنندگان کالا نیز از بیم کاهش قیمت، به افزایش عرضه دست زده‌اند.

در عین حال، برخی ناظران پیش بینی کرده‌اند که شکست مذاکرات هسته‌ای و ادامه و به احتمال زیاد، تشدید تحریم‌های خارجی می‌تواند دشواری‌های اقتصادی و سیاسی عمده ای را برای ایران در پی آورد.